Zgaga jest głównym objawem choroby refluksowej przełyku (gastroesophageal reflux disease, GERD). Od wielu lat jest jedną z najczęstszych przyczyn wizyt pacjentów u lekarzy rodzinnych i gastroenterologów. GERD to zarzucanie treści żołądkowej do przełyku powodujące kłopotliwe objawy i/lub powikłania negatywnie wpływające na samopoczucie pacjenta, z dolegliwościami występującymi częściej niż raz w tygodniu.
Epidemiologia
W Polsce aż u 34% osób zgłaszających się do przychodni medycyny rodzinnej są podstawy do rozpoznania lub leczenia GERD. W krajach wysoko rozwiniętych objawy refluksu występują codziennie u około 3-7%, raz na tydzień u około 20% populacji, a raz w miesiącu odczuwa ją 36% ludności. Choroba refluksowa występuje z jednakową częstością u obu płci, dotyczy każdej grupy wiekowej a większą zapadalność obserwuje się u osób po 40 r.ż. U osób zdrowych epizody refluksu zdarzają się fizjologicznie, ale są natomiast rzadkie, trwają krócej niż 5 minut i w zasadzie nie występują w nocy. Objawy kliniczne mogą mieć różne nasilenie – od sporadycznych epizodów do bardzo uporczywych dolegliwości, stąd różnice w ocenie występowania choroby w różnych populacjach.
Czynniki ryzyka choroby refluksowej:
- płeć męska,
- nadwaga (BMI>25 kg/m2),
- współistnienie infekcji Helicobacter pylori,
- używki: palenie tytoniu, alkohol,
- nawyki żywieniowe, np.: kawa i czekolada,
- czynniki genetyczne,
- stosowanie niektórych leków (m.in.: nitraty, blokery kanału wapniowego, pochodne teofiliny, preparaty antycholinergiczne).
Objawy choroby refluksowej dróg oddechowych
Typowe objawy choroby refluksowej przełyku to: zgaga, puste lub kwaśne odbijanie, kwaśny smak w ustach, uczucie cofania się treści pokarmowej, ból zamostkowy i/lub w nadbrzuszu, nudności i wymioty. Oprócz typowych objawów refluksu przełykowego występuje szereg objawów niecharakterystycznych, tak zwanych pozaprzełykowych. W refluksie krtaniowo-gardłowym dochodzi do uszkodzenia błony śluzowej krtani i gardła, znaczenie bardziej wrażliwej na działanie kwasu solnego niż błona śluzowa przełyku w sytuacji zaburzenia działania mechanizmów ochronnych, co pozwala na bezpośredni kontakt treści żołądkowej z krtanią i drogami oddechowymi. Krtań w przeciwieństwie do przełyku nie jest spłukiwana przez ślinę, co zwiększa jej podatność na uszkodzenia przez refluks. Uszkodzenie błony śluzowej krtani i gardła ma charakter nieodwracalny odmiennie niż błony śluzowej przełyku. Kwaśna treść żołądkowa jest dużo bardziej groźna dla krtani niż dla przełyku. Ze względu na odrębności anatomiczne i czynnościowe nabłonka oddechowego i nabłonka przewodu pokarmowego nawet niewielki refluks przełykowo-krtaniowy może spowodować uszkodzenia błony śluzowej krtani prowadzące do zapalenia utrzymującego się nawet kilka tygodni. Z czasem chroniczne drażnienie może skutkować przemianami histologicznymi prowadzącymi do metaplazji , następnie do dyspalzji i transformacji nowotworowej.
Około 10% pacjentów zgłaszających się do laryngologa może mieć objawy związane z refluksem. Należą do nich:
- poranne zaburzenia głosu,
- kaszel – po posiłku i w godzinach porannych,
- uczucie suchości w gardle,
- uczucie ciała obcego/przeszkody w gardle,
- stałe pochrząkiwanie,
- uczucie spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła,
- ból gardła,
- nieprzyjemny zapach z ust,
- dławienie, duszność nasilająca się w godzinach nocnych,
- skurcz głośni,
- procesy zapalne w obrębie górnych i dolnych dróg oddechowych (zapalenie gardła, krtani, zatok przynosowych, oskrzeli, idiopatyczne zwłóknienie płuc, POChP, aspiracyjne zapalenie płuc),
- wysiękowe zapalenie uszu,
- choroby zębów i przyzębia,
- zespół bezdechu sennego.
Diagnostyka
Diagnostyka opiera się na dokładnie zebranym wywiadzie, laryngoskopii pośredniej (najlepiej z oceną videostroboskopową lub endoskopią krtani) oraz badaniach gastrologicznych. Zaliczamy do nich:
- próbne leczenie farmakologiczne test z inhibitorem pompy protonowej (tzw. test omeprazolowy),
- badanie endoskopowe (gastroskopia),
- monitorowanie pH w przełyku,
- wielokanałowej pH-metrii impedancyjnej przełyku,
- manometria przełykowa.
Pozaprzełykowa symptomatologia choroby refluksowej jest bardzo różnorodna. Pacjenci z nietypowymi objawami GERD często nie szukają pomocy u kilku specjalistów co powoduje, że czas leczenia i diagnozowania znacznie się przedłuża i może prowadzić do rozwoju powikłań. Wydaje się, że częstość występowania pozaprzełykowych objawów choroby refluksowej pozostaje ciągle niedoceniana i wzrasta. Należy je podejrzewać w każdym przypadku przewlekłego kaszlu, chrypki, zaburzeń głosu, bólów w klatce piersiowej, omdleń, wówczas gdy standardowe leczenie nie przynosi efektu. Wczesna diagnostyka w kierunku choroby refluksowej i włączenie odpowiedniego leczenia pozwala usunąć dolegliwości chorego i skrócić czas leczenia.