Choroby ślinianek – część 1

Co powinno nas niepokoić w chorobach ślinianek?

Choroby gruczołów ślinowych są trudnym zagadnieniem z uwagi na fakt, że objawy mogą być wywołane zarówno przez choroby samych ślinianek (ostre zakażenie bakteryjne i wirusowe, procesy rozrostowe), jak i zaburzenia ogólnoustrojowe wynikające z zaburzonej funkcji gruczołów wydzielania wewnętrznego (np. cukrzyca, mocznica, nadczynność tarczycy, okres andropauzy i menopauzy), niedożywienia (np. niedobory białek, alkoholizm, marskość wątroby, niedobory witamin) oraz chorób neurologicznych.

 

 

Zmiany w obrębie gruczołów ślinowych można wykryć już badaniem palpacyjnym. Należy ocenić:

• rozmiar ślinianki,
• konsystencję,
• zarys zewnętrzny,
• ruchomość, tkliwość,
• współistniejący obrzęk,
• zaczerwienienie,
• ocena ujścia przewodu wyprowadzającego i wygląd śliny.

W celu odróżnienia objawów nowotworu w obrębie gruczołów ślinowych od innych jednostek chorobowych poniżej przedstawimy w skrócie charakterystykę najczęstszych chorób ślinianek.

Około 5% pacjentów zgłaszających się w codziennej praktyce lekarza laryngologa stanowią chorzy z zapalnymi i nienowotworowymi chorobami gruczołów ślinowych. Wczesne rozpoznanie choroby i wdrożenie odpowiedniej terapii ma największe znaczenie.

 

Zapalenie gruczołów ślinowych

Zapalenia gruczołów ślinowych są dzielone na: zapalenia miąższu (sialadenitis) i zapalenie przewodów wyprowadzających (sialodochoitis). Wśród nich wyróżnia się zapalenia gruczołów ślinowych – pierwotne ostre i przewlekłe oraz wtórne: na tle chorób wirusowych (świnka, cytomegalia, AIDS), ziarniniakowych (gruźlica, promienica, toksoplazmoza, choroba kociego pazura, zespół Heerfordta) i kamicy.

 

Ostre ropne zapalenie ślinianek o etiologii bakteryjnej

Najczęściej występuje w 6. i 7. dekadzie życia i dotyczy głównie ślinianki przyusznej. Czynnikami sprzyjającymi rozwojowi zapalenia są:

• zły stan ogólny chorego,
• cukrzyca,
• odwodnienie i zaburzenia elektrolitowe,
• brak higieny jamy ustnej,
• zaburzenia odporności.

Podstawowe objawy to: gwałtownie narastający ból, obrzmienie gruczołu ślinowego oraz wypływ mlecznie zabarwionej śliny lub treści ropnej z ujścia przewodu wyprowadzającego samoistnie lub po masażu ślinianki.

U dzieci jedną z najczęstszych przyczyn ostrego wirusowego zapalenia ślinianki przyusznej jest zapalenie wywołane przez paramyksowirusy, które mimo wprowadzonych obowiązkowych szczepień ochronnych nadal stanowi częsty problem. Infekcja, zwana świnką, objawia się obrzmieniem gruczołów ślinowych, przede wszystkim przyusznych. Dodatkowo może wystąpić wzrost temperatury ciała, zapalenie trzustki, jąder i jajników, a także zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz mózgu.

 

Przewlekłe zapalenie ślinianek

Jest to jedna z najczęstszych przyczyn postępującego upośledzenia wydzielania śliny. Dotyczy najczęściej ślinianki przyusznej. U osób dorosłych często jest konsekwencją stanów zapalnych w dzieciństwie i może pojawić się bez uprzedniego wywiadu zapalnego. Częściej natomiast dotyczy dzieci, może występować obustronnie, a etiologia nie jest do końca poznana (predyspozycja genetyczna, niedobór IgA, wrodzone poszerzenie przewodu i inne).

 

Kamica gruczołów ślinowych (sialolithiasis)

Jest najczęstszym schorzeniem gruczołów ślinowych i dotyczy 1,2% populacji. Występuje w 87% w śliniance podżuchwowej, w 10% przyusznej, najrzadziej w śliniance podjęzykowej (3%). Przyczyną powstawania kamieni są zaburzenia elektrolitowe w składzie śliny. Kamienie mogą występować pojedynczo lub częściej mnogo (szczególnie w śliniance przyusznej), są różnego kształtu i wielkości. Umiejscawiają się w przedniej lub końcowej części przewodu wyprowadzającego lub mogą powstawać wewnątrzgruczołowo. Roczny przyrost średnicy złogu ocenia się na 1 mm.

 

 

W przypadku, gdy złóg nie zamyka całkowicie światła przewodu i możliwy jest jej odpływ, obrzęk ma charakter przemijający. Przy dłużej trwających objawach i stopniowym powiększaniu się rozmiarów złogu dochodzi do całkowitego zamknięcia światła przewodu, co powoduje zastój śliny i powstanie stanu zapalnego w obrębie gruczołu. Kamień często wyczuwalny jest w dnie jamy ustnej lub policzku (Ryc. 1).

 

Zespół Sjӧgrena

To druga co do częstości występowania, po reumatoidalnym zapaleniu stawów, choroba autoimmunologiczna. Szacuje się, że zmaga się z nią od 0,5 do 5% populacji, z czego ponad 90% chorych to kobiety pomiędzy 45 a 55 rokiem życia. Objawy choroby dzielimy na dwie grupy: objawy związane z zajęciem gruczołów wydzielania zewnętrznego i pozagruczołowe. Do pierwszej grupy zaliczamy objawy zaburzenia pracy gruczołu łzowego: kseroftalmia, czyli suchość rogówki i spojówek odczuwane jako „piasek” pod powiekami, uczucie pieczenia i drapania oczu, zaczerwienienie spojówek, nadwrażliwość oczu na światło i dym papierosowy oraz kserostomia, czyli suchość w jamie ustnej i związane z tym trudności w żuciu i połykaniu pokarmów.

Objawy zaburzenia funkcji ślinianek:
• suchość w ustach,
• problemy z żuciem i połykaniem jedzenia,
• problemy z mową,
• utrata lub zaburzenia smaku i węchu,
• szybko postępująca próchnica zębów,
• zakażenie grzybicze jamy ustnej,
• pogłębiające się bruzdy na języku i wargach.

W wyniku tych zaburzeń może się pojawić suchość w nosie i gardle prowadząca do zapalenia zatok, zapalenia oskrzeli lub zapalenia płuc. U kobiet może dodatkowo pojawić się suchość pochwy, która powoduje pieczeniem i dyskomfort w czasie stosunku. Charakterystyczny jest również tzw. objaw Raynauda – sinienie rąk połączone z bólem palców (nasilane przez niską temperaturę i emocje). Objawy pozagruczołowe to dolegliwości stawowe podobne do występujących w reumatoidalnym zapaleniu stawów, powiększenie węzłów chłonnych, zmiany w płucach, nerkach, zapalenie trzustki lub tarczycy.

 

Podsumowanie

Należy zwrócić uwagę, że niektóre choroby ślinianek są charakterystyczne dla danej grupy wiekowej. Fakt ten znacznie ułatwia rozpoznanie i wdrożenie prawidłowego leczenia. Poniższa tabela przedstawia objawy najczęstszych chorób ślinianek.

 

Charakterystyczne objawy niektórych chorób gruczołów ślinowych